Οι συνεντεύξεις τού "Κύκλου"
Τού Αντώνη Κ. Κυριαζάνου
Πάνος Κοκκινιάς
"Σημασία έχει να φωτογραφίζεις"
Ο Πάνος Κοκκινιάς είναι μέλος τού Φωτογραφικού Κύκλου από το 1988. Πρόσφατα επέστρεψε στην Αθήνα μετά τις σπουδές του στις Η.Π.Α. Είναι κάτοχος MFA από το Πανεπιστήμιο τού Yale.
Πώς ξεκίνησες τη φωτογραφία;
Στην αρχή μ' ενδιέφερε ο κινηματογράφος. Γράφτηκα στα ΤΕΙ από μια λάθος πληροφορία, ότι μαζί με τη φωτογραφία θα διδάξουν και σινεμά. Όχι μόνον δεν ήταν έτσι, αλλά και το κλίμα μιζέριας που επικρατούσε με έκανε να τα παρατήσω πιο γρήγορα. Το τμήμα μόλις είχε ιδρυθεί, τίποτε δεν ήταν οργανωμένο, μόνο καταλήψεις και απεργίες. Απογοητεύτηκα αμέσως.
Πριν την απόπειρα αυτή είχες κάποια επαφή με την εικόνα;
Όχι. Κυρίως διάβαζα και έγραφα. Είναι ζήτημα αν είχα τραβήξει δύο φιλμ ως αναμνηστική φωτογραφία. Θεωρούσα οτι μου έκλεβε την πραγματικότητα, την αλήθεια τής στιγμής.
Και μετά τα ΤΕΙ;
Παράλληλα με τις σπουδές μου, γνωρίζοντας τον Πλάτωνα Ριβέλλη από το κατάστημα τού "Φωτοχώρου", παρακολούθησα τα μαθήματά του στο Quark. Μ' αυτά που δίδασκε ο Πλάτων άρχισα να βλέπω τη φωτογραφία μ' έναν άλλο τρόπο. Άρχισα και τις δικές μου λήψεις. Για έναν χρόνο δεν είχα κανένα αποτλεσμα, όμως αυτό δεν με απογοήτευσε. Το σημαντικό ήταν οτι στον "Κύκλο" αισθανόμουν οτι βρισκόμουν σπίτι μου.
Πώς έβλεπες τότε αυτήν την καινούργια για σένα τέχνη;
Ως καλλιτεχνική διαδικασία. Μ΄ ενδιέφερε η τέχνη, ένας τρόπος να εκφραστώ και διαπίστωσα οτι η φωτογραφία μού έδινε αυτήν την δυνατότητα. Ο κινηματογράφος απαιτεί πολλά λεφτά, είναιι και χρονοβόρος. Με τηφωτογραφία έχεις μια μηχανή στα χέρια σου και μπορείς να κάνεις πολλά πράγματα. Θυμάμαι την πρώτη φορά που ξεχώρισα μια φωτογραφία μου. Τρελάθηκα από την χαρά μου. Έτσι σιγά-σιγά άρχισαν να μαζεύονται και οι φωτογραφίες μου.
Από τους φωτογράφους που είδες στον Κύκλο ποιός σε επηρέασε;
Ο Winogrand στάθηκε για μένα η σημαντικότερη επιρροή, το ύφος τής φωτογραφίας του.
Ας επιστρέψουμε στις σπουδές σου.
Μετά από δύο τρία χρόνια παράλληλης σπουδής στον "Κύκλο" και στα ΤΕΙ αποφασίζω να πάω στην Αμερική.
Αρχίζω από τον τρίτο χρόνο στο School of Visual Artist στη Νέα Υόρκη και μετά κάνω άλλα δυόμιση χρόνια για να πάρω το πτυχίο στο Yale.
Πώς επέλεξες την συγκεκριμένη σχολή;
Και εδώ χωρίς να ξέρω. Αν είχα πάει επίσκεψη για ένα απόγευμα δεν θα το σκεφτόμουνα ποτέ να ξαναπάω. Από το πρώτο απόγευμα μού κάθησε στο λαιμό. Ένας χώρος που ποτέ δεν αγάπησα. Έμεινα από ξεροκεφαλιά επειδή πήγα και είπα "θα το κάνω". Υπήρχε όμως και μία αίσθηση ότι στο δρόμο τής πόλης υπήρχε ζουμί. Στην Αθήνα, είχα αρχίσει να ασφυκτιώ. Οι εικόνες που υπήρχαν στον δρόμο της είχαν αρχίσει να λιγοστεύουν για μένα. Και αισθανόμουν ότι ήθελα να ξανοιχτώ σε μια μεγαλύτερη θάλασσα.
Στην Νέα Υόρκη βρήκες αυτό που ήθελες;
Ναι. Μετά την προσαρμογή μου, βγήκα στους δρόμους και φωτογράφιζα συνέχεια. Έκανα μέχρι και δέκα φιλμ την ημέρα.
Η φωτογραφία που έκανες ήταν στην φιλοσοφία τής Σχολής;
Στη Σχολή πίστευαν ότι πρέπει να μάθω λίγο απ' όλα. Και το έκανα. Φωτογράφισα με μηχανές studio, με διαφορετικά φορμά, σκέτη αγγαρεία. Σκεφτόμουν ότι ίσως κάποτε θα μου χρειαστεί επαγγελματικά. Το μόνο μάθημα που ερχόταν κοντά στα ενδιαφέροντά μου, σε ό,τι δηλαδή είχα μάθει στο "Κύκλο" ,ήταν τού Tom Roma. Απόγονος τής Σχολής Winogrand με έντονη προσωπικότητα, με ενέπνεε, ήταν μια ένεση αμφεταμίνης. Έξι ώρες μάθημα με κριτική φωτογραφίας, με αναφορές σε πολλά πράγματα, έβγαινα τελειωμένος. Ήταν σημαντικό ότι και ο ίδιος φωτογράφιζε μέσα στις δυσκολίες του και τον λιγοστό του χρόνο, πέντε τουλάχιστον μέρες την εβδομάδα. Έτσι, ερχόταν "ζεστός" και ο ίδιος στο μάθημα, κοντά στην ψυχολογία τού μαθητή και ταυτόχρονα σκληρός και απαιτητικός.
Μετά τις σπουδές μου και ακούγοντας διάφορα καλά για το επίπεδο τού μαθήματος στο Yale, αποφάσισα να δοκιμάσω την τύχη μου εκεί. Ήταν και ο Papageorge, ο άλλος τής παρέας τού Winogrand. Έπαιρναν μόνον οκτώ μαθητές, ένοιωθα ότι είχα λίγες πιθανότητες. Όμως έκανα αίτηση και μετά από κάποιες περιπέτειες μπήκα τελικά στο Γέηλ. Οι σπουδές διήρκεσαν δύο χρόνια και ήταν μια ουσιαστική εμπειρία, αφού η φιλοσοφία τής Σχολής σού επιτρέπει να δουλέψεις πάνω σ' αυτό που θες. Μάς άφησαν ελεύθερους, μάς προέτρεψαν να μάθουμε μεταξύ μας. Πραγματικά μέσα σ' ένα κλίμα παρέας, που το θεωρώ απαραίτητο, ανταλλάξαμε τις εμπειρίες μας, καλλιεργήσαμε τον συναγωνισμό.
Από τότε αρχίζεις να κάνεις λήψεις με έγχρωμο φιλμ;
Ήταν τυχαία η επαφή. Πήρα ένα μάθημα και με τράβηξε. Από τότε κάνω έγχρωμο, εδώ δηλαδή και τρία χρόνια. Δεν θεωρώ ότι είναι μικρότερης αξίας από το μαυρόασπρο. Μ' αρέσει και στο τύπωμα, το θεωρώ περισσότερο δημιουργία. Πιστεύω ότι με το "έγχρωμο", η φωτογραφία γίνεται περισσότερο αισθητικό γεγονός - και αυτό ξέρω πόσο συζήτηση σηκώνει.
Το χρώμα σού άλλαξε και το ύφος ή τον τρόπο τής λήψης;
Εδώ υπάρχει μια τεχνική δυσκολία. Στο δρόμο, υπάρχει πολλή σαβούρα που προσπαθούμε να την "βγάλουμε", προκειμένου να ξεκαθαρίσουν τα πράγματα και να επέλθει μια τάξη στη φωτογραφία. Με το χρώμα η δυσκολία αυτή μεγαλώνει. Γι αυτό έφυγα από τη φωτογραφία δρόμου και άρχισα να στήνω τα θέματα, για να ελέγχω τι μπαίνει στο κάδρο, ακόμα και σαν χρώμα. Γιατί το χρώμα από μόνο του δεν μπορεί να κάνει φωτογραφία. Πρέπει να εξυπηρετεί κάτι, μια ψυχολογική κατάσταση, να περιγράφει μια εμπειρία.
Κι αυτό κάνει "διστακτική" τη λήψη πια;
Στη μηχανή μου έχω πια έγχρωμο φιλμ και τραβάω όπως πριν. Στο τέλος κάνοντας χρώμα έκανα και μεγάλο φορμά, επειδή εξυπηρετεί πολλά στοιχεία στην έγχρωμη φωτογραφία.
Με την επιστροφή σου στην Αθήνα;
Διαπίστωσα ότι πολλά πράγματα άλλαξαν. Στην αρχή μου έλειπε το Γέηλ, δηλ. το "κάθε μέρα φωτογραφίζω", όμως ήξερα ότι αυτό δεν θα μπορούσε να διαρκέσει για πάντα. Εδώ πάλι είναι το φως που σε ενεργοποιεί από μόνο του, εκεί έπρεπε να το εφεύρεις.
Από την έγχρωμη φωτογραφία ποιους φωτογράφους ξεχωρίζεις;
Η ιστορία της είναι σύντομη, επειδή πρόσφατα μόνο οι εταιρείες έφτιαξαν αρνητικό που να διαρκεί στον χρόνο χωρίς απώλειες. Ουσιαστικά τώρα αρχίζει η ιστορία της. Από τους σύγχρονους φωτογράφους ξεχωρίζω ένα μέρος τής δουλειάς τού Corcia, τού Stenfeld, από τούς παλιούς και βέβαια τον πάπα τής έγχρωμης, τον Eggleston, για ένα μέρος τής δουλειάς του.
Στη φωτογράφηση προτιμάς ένα θέμα ή τραβάς μεμονωμένα;
Και τα δύο. Μερικές φορές υπάρχει ένα θέμα, επιβάλλεται όμως να τραβάς και άσχετα μ' αυτό. Σημασία έχει να δουλεύεις.
Τασία Βουτυροπούλου
"Αναμνηστικές Φωτογραφίες"
Η Τασία Βουτυροπούλου είναι μέλος τού Φωτογραφικού Κύκλου από το 1988. Σήμερα, ζει και εργάζεται ως φωτογράφος στο Λονδίνο. Είναι κάτοχος MFA από το Royal College of Art.
Πώς ξεκίνησες την φωτογραφία;
Δεν έγινε συνειδητά. Πρώτα σπούδασα διακόσμηση στα ΤΕΙ και μετά μέσω φίλων που έκαναν φωτογραφία, πέρασα και εγώ στο τμήμα τους. Και πάλι από φίλους ήρθα στον "Κύκλο", που τότε ήταν το "Quark" τής Αραχώβης.
Σ' αυτή τη διαδρομή πόσο άλλαξε η αντίληψή σου για τη φωτογραφία;
Πριν τον "Κύκλο" η φωτογραφία για μένα ήταν όλα αυτά που βλέπουμε στα διάφορα περιοδικά. Στα ΤΕΙ μάς έβαζαν project, "φωτογράφισε αυτή τη γωνία" και άλλα τέτοια βαρετά. Τα παράτησα. Στον "Κύκλο" ήταν ο Πλάτων, τα σεμινάρια, τα βιβλία των φωτογράφων, η παρέα. Άρχισα πια να σκέφτομαι διαφορετικά. Για να φτάσω στο επίπεδο που είμαι σήμερα, πέρασαν χρόνια, φωτογραφίζοντας συνέχεια. Πριν, η φωτογραφία ήταν για μένα "μ' αρέσει κάτι, το τραβάω", λίγο σαν γκράφιτι. Μόνο τα τελευταία χρόνια άρχισα να συνειδητοποιώ τι είναι η φωτογραφία, άρχισα να την βλέπω διαφορετικά. Η θητεία μου στον "Κύκλο" ήταν μια σπουδή όπου όλα συνέτειναν σ' αυτό. Τα μαθήματα, οι συζητήσεις ακόμα και η καλή παρέα.
Και μετά;
Αποφάσισα να κάνω και κάτι άλλο. Ήθελα να σπουδάσω στο εξωτερικό, στην αρχή ήθελα να πάω στην Αμερική, όμως τελικά κατέληξα στην Αγγλία, στο Royal College of Art.
Πώς έγινε αυτή η επιλογή;
Επειδή δεν ήθελα να επιστρέψω στα θρανία. Στη σχολή που πήγα, οι καθηγητές σε αφήνουν ελεύθερο. Στην αρχή τουλάχιστον σού λένε "κάνε ό,τι θέλεις" μετά όμως γίνονται αυστηροί μ' αυτό που κάνεις. Μπορείς βέβαια να επιμείνεις, θα χρειασθεί όμως να τους πείσεις και να δουλέψεις σκληρά για να αποδείξεις, ότι
Η εισαγωγή στη σχολή πώς έγινε;
Δείχνεις την δουλειά σου, σου κάνουν μια συνέντευξη. Παίρνουν δέκα-δώδεκα φωτογράφους κάθε χρόνο, φροντίζουν όμως να κάνουν διαφορετική δουλειά μεταξύ τους για να υπάρχει μια όσμωση. Προσωπικά, επηρεάστηκα περισσότερο από τους συμμαθητές μου παρά από κάποιο καθηγητή. Έχω αποφοιτήσει εδώ και τρία χρόνια, νομίζω πως μερικά πράγματα έχουν αλλάξει πια στη σχολή.
Η διδασκαλία πώς γινόταν;
Κυρίως βλέπαμε φωτογραφία, μάς έφερναν και "φτασμένους" να μάς δείξουν τη δουλειά τους όπως ο Newton και ο Klein. Μάς έβαζαν και μερικά project. Κυρίως όμως δουλεύαμε οι φοιτητές μεταξύ μας.
Μετά τις σπουδές σου έμεινες στην Αγγλία;
Τα τελευταία χρόνια δουλεύω στην Αγγλία σαν φωτογράφος. Εξώφυλλα βιβλίων, posters για όπερες, αφίσες, πορτραίτα σε περιοδικά, στην εφημερίδα Independent.
Η οποία μέσα από το Κυριακάτικο ένθετο προβάλλει συχνά την καλή φωτογραφία.
Ναί. Όμως στη δική μου περίπτωση αυτό που κάνω είναι illustration, εικονογραφώ το έργο των άλλων.
Πάντως σε αντιμετωπίζουν επαγγελματικά πια στο Λονδίνο.
Δούλεψα πολύ σκληρά γι΄ αυτό, δεν μου ήρθε ξαφνικά και ακόμα δεν είμαι εκεί που θέλω.
Η σχέση σου με τις φωτογραφικές μηχανές;
Δεν ασχολούμαι και πολύ. Έχω μερικές παλιές που τις χρησιμοποιώ για τη δουλειά μου, μια Rolleiflex, για τα επαγγελματικά, μια Minox, που είναι μικρή και την χρησιμοποιώ για τα δικά μου. Βασικά, θέλω μια μηχανή που να τραβάω αυτά που βλέπω. Να είναι εύχρηστη και μικρή, για να την έχω πάντα δική μου να πατάω ένα κουμπί και να βγαίνει η φωτογραφία.
Πώς φωτογραφίζεις;
Ποτέ δεν βγαίνω στον δρόμο, για να φωτογραφίσω - εκτός βέβαια και αν πρόκειται για δουλειά. Προσωπικά, φωτογραφίζω αυτό που συμβαίνει γύρω μου. Δεν δουλεύω με project. Το ένα πράγμα φέρνει το άλλο, στο τέλος τα βλέπεις όλα μαζί και ανακαλύπτεις τις επί μέρους ενότητες. Φωτογραφίζω τους φίλους μου, τις διακοπές, τον κήπο τής μητέρας μου κάθε φορά που γυρίζω πίσω. Σαν να κρατάω ημερολόγιο. Το ίδιο κάνω και στο Λονδίνο. Μ' αρέσουν πολύ οι αναμνηστικές φωτογραφίες, και αυτό προσπαθώ να κάνω. Αναμνηστικές φωτογραφίες. Να μιμηθώ αυτό το ύφος.
Ποιοί είναι οι φωτογράφοι που αγαπάς;
Τα τελευταία χρόνια ο Evans. Πέντε χρόνια πριν ήξερα ότι είναι ένας σημαντικός φωτογράφος, αλλά "δεν μπορούσα" να δω το έργο του. Τώρα δεν χορταίνω να βλέπω τις φωτογραφίες του. Η Cameron ήταν από τις πρώτες φωτογράφους που μου άρεσαν. Εκτιμώ πολύ τον Sudek γι αυτό που έκανε, φωτογραφίες από τον περίγυρό του, από το τίποτα. Μ' αρέσει πολύ αυτό και η απλότητα που έχουν οι φωτογραφίες τού Evans. Μ' αρέσει επίσης ο Kertész, ιδιαίτερα οι πρώτες του φωτογραφίες του. Γι αυτό και δεν μπορώ τον Bresson. Οι φωτογραφίες του είναι πολύ έντονες για μένα.
Στις φωτογραφίες σου φαίνεται πως σε απασχολεί το τύπωμα και κυρίως οι τεχνικές του.
Από τις τεχνικές τής φωτογραφίας αυτό κυρίως που με ενδιαφέρει είναι το τύπωμα. Έκανα πολλά πράγματα στον θάλαμο, τύπωσα και με τις τεχνικές που είχαν στο ξεκίνημα τής φωτογραφίας. Στο Λονδίνο έβλεπα πολλά και μετά, στο τύπωμα, προσπάθησα να διαπιστώσω πώς γίνεται.
Μ' εντυπωσιάζει η "κακή ποιότητα" που έχουν οι παλιές φωτογραφίες. Φαίνεται ο χρόνος που έχει περάσει επάνω τους. Έχουν μια ιδιαίτερη πατίνα, που είναι το παρελθόν, οι μνήμες. Αυτό με τραβάει. Μαζεύω τέτοιες παλιές, αναμνηστικές φωτογραφίες, στο Λονδίνο έχω βρει ολόκληρα άλμπουμ. Κάποιος που έχει τραβήξει τα παιδιά του, οικογένειες, κήπους. Αυτό πρέπει να είναι ο φωτογράφος, σκέφτομαι.